Een reisverslag naar de Molukken door John Roest

Dit is een persoonlijk verslag van John Roest, deelnemer aan een werkreis naar ondermeer de Banda-eilanden, met geringe aandacht voor nootmuskaat en kruitnagelen maar een wakker-schuddend, ongemodereerd verslag over de vervuiling, een groot wereldprobleem.

Met Oom Frans
Op 10 januari 2023 begon onze reis naar de Molukken. Hongerig naar de beleving van de passie die Oom Frans Palyama beheerst t.a.v. zijn projecten op de Molukken en zijn stichting TitanE. Een maand lang zijn Oom Frans, zijn vrouw Jo Uneputty, Joop Burgerhout, mijn vriendin Corry Taribuka en ik samen opgetrokken om dat te mogen beleven. Onze residentie was in Ambon stad, bij vriend Onki, alwaar Oom Frans al jaren thuis is (mits niet in Utrecht) en wij met z’n allen, als vanzelfsprekend, van harte welkom zijn.

Op 19 februari 2023 hebben we in het MKC te Houten, verslag gedaan van onze belevingen en het werk wat we gezamenlijk hebben verricht. Joop heeft een prachtige toespraak gehouden ter verantwoording van alle donaties ten behoeve van de kleine nootmuskaatboeren. Ik heb een fotoreportage vertoont onder muzikale begeleiding van niemand minder dan Rudy de Queljoe and friends.

In de reportage heb ik niet alleen het proces van de nootmuskaat weergegeven maar ook de ongelooflijke schoonheid van de eilanden. En de discrepantie: de enorme hoeveelheid afval, waar je niet omheen kunt.

In Houten sprak ik John van der Kaap. Hij is fotograaf, beheert de website van TitanE en vroeg mij om over deze discrepantie een verslagje te schrijven. Ik was hier niet enthousiast over en vertelde hem dat het niet echt mijn ding is om te schrijven, als linkshandige dyslecticus.

John concludeerde dat we “partners in crime” zijn; ook hij is dyslectisch, linkshandig en we heten beiden John. Nadat hij al mijn gesputter geëlimineerd had, stemde ik uiteindelijk schoorvoetend toe. Vooruit dan maar ….

Ambon
In 2014 was ik al eens op de Molukken en heb toen de baai van Ambon voor een kwart vol met plastic soep gezien. Die baai die bekend staat om zijn prachtige onderwaterwereld met al zijn unieke diversiteit. Mede door deze ervaring, was ik over Ambon het minst enthousiast, van de 8 eilanden die we toen hebben bezocht.

Nu was Ambon onze residentie. De baai leek nu niet gevuld met plastic soep en we hebben op Ambon meeste tijd doorgebracht. Het verschil was dat ik in 2014 als toerist naar de eilanden ging. Nu kwam ik helpen om het nootmuskaatproject verder gestalte te geven. We waren elke dag met Molukkers, sliepen bij Molukkers en ontmoetten vrijwel alleen Molukkers.

Tussen de bedrijven door, rijdt Onki ons rond om Ambon te laten zien. We zijn bijna het hele eiland rondgereden en ook door de heuvels, van dorp naar dorp. Het is Prachtig … maar ook het vele afval, valt mij weer op en doet afbreuk aan mijn beleving van de schoonheid. Op een van de wegen omhoog de heuvels in, zijn aan beide kanten de bermen, bezaaid met afval, voornamelijk plastic. Dit is de weg omhoog naar een stortplaats. 60% van Ambon’s afval wordt ingezameld en verbrand. 40% beland in de natuur.

Slim inzamelen en sorteren van plastic afval in Ambon
Maar er zijn goede initiatieven; ik stuitte op het volgende bericht met als titel “Slim inzamelen en sorteren van plastic afval in Ambon”: In dit eerste project werken we samen met MVO Nederland, SweepSmart, Geesinknorba en Rebel Group aan het efficiënt inzamelen en sorteren van afval, om de plasticvervuiling op het eiland Ambon in Indonesië te verminderen. Ook zetten we ons in voor het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden van afvalwerkers. Dit gebeurt in samenwerking met lokale partners in “Smart Waste Centers”, die zijn uitgerust met apparatuur zoals lopende banden voor afvalsortering om sneller en veiliger te sorteren. Daarnaast komen afvalwagens beschikbaar voor afvalinzameling en balenpersen om materialen te comprimeren voor efficiënter vervoer en opslag. Een belangrijk streven is het vergroten van sociale gelijkheid. Informele afvalwerkers of laaggeschoolde arbeiders worden opgeleid tot afvalbeheerders, die werken volgens hoge kwaliteits-, gezondheids-, veiligheids- en milieunormen (QHSE), waardoor processen en handelingen efficiënt uitgevoerd worden. Impact op meerdere vlakken. Binnen het project wordt afvalinzameling gerealiseerd door twee vrachtwagens van Geesinknorba in combinatie met verwerking van het afval in het sorteercentrum. Op deze manier worden de inzamelings- en transportkosten met meer dan 20% verminderd, worden veilige banen gecreëerd voor 34 sorteerders en ophalers, en belandt meer dan 800 ton afval per jaar niet meer op de stortplaats.
(Bron: TNO: Circulaire plastics 22 juni 2022.)

Er zal echter een bewustwordingsproces moeten plaatsvinden bij de bevolking waardoor gedragsverandering mogelijk wordt. Ik denk dat dit soort initiatieven daar ook bij helpen. Maar daarover later meer.

De Kleine eilanden.
Op de Molukken heeft bijna niemand honger maar de armoede is groot. Waar de armoede groot is, kan geen belasting betaald worden, dus zijn er ook geen voorzieningen. Vuilnis wordt niet opgehaald door een overheid, nog gescheiden, nog verwerkt. Er wordt te weinig afval geproduceerd om aantrekkelijk te zijn voor commerciële partijen en het is veel te kostbaar om het te vervoeren naar een plaats waar wel afval verwerkt wordt (bijvoorbeeld de Circulaire Plastic Fabriek in Surabaya). Dus de kleine eilanden, zullen hun probleem zelf moeten oplossen. Vaak gebeurt dat door afval te verbranden in de achtertuin of door deze gewoon in zee dumpen.

Tijdens ons bezoek aan de Banda-eilanden, waar we gesprekken met nootmuskaatboeren hebben gehad, zag ik de kans schoon om een paar uurtjes te gaan snorkelen, op een mooie plek bij de vulkaan. Het onderwaterleven is er prachtig. Mooie koraalriffen, papegaaivissen, witte zeeanemonen met een knal-oranje Nemo erin, barracuda’s en zelfs zwartpunt haaien, waanzinnig! De wind draaide en ik schrok omdat ik werd aangestoten. Ik lag ineens tussen lege plastic containers voor motorolie en ander groot plastic afval te dobberen. Het water werd troebel, alsof je duikbril beslagen is (micro plastic). Dit had ik niet verwacht op Banda. Zeventien uur varen van Ambon, in het midden van de Bandazee! Het is niet dat ik naïef ben; hetzelfde heb ik in Bali meegemaakt en andere plekken op de wereld. Maar ik werd er mismoedig en emotioneel van. Deze prachtige, paradijselijke eilanden die zo naar de knoppen geholpen zijn door de mensheid. Mijn gedachte: “Ik kom hier nooit meer terug!”. Afval is een wereldwijd probleem. Utopie: Alleen een acuut wereldwijd verbod op plastic verpakkingsmateriaal kan ons nog redden.
Joop zag en herkende mijn struggle en beloofde me dat hij in zijn circulaires en presentatie ook aandacht aan het plastic probleem zou schenken. Hij moedigde mij aan om later samen een groene vriend van hem, in Haria, op het eiland Saparua te bezoeken, Kees Lafeber. Oom Kees, zoals ze hem daar noemen.

Kees Lafeber
Kees en Joop hebben vroeger samen in Leiden gestudeerd, en kennen elkaar dus al 100 jaar. Kees woont in Den Haag en gaat, vaker per jaar, voor 2 maanden naar Saparua. Oom Frans kent Kees ook en gaat mee naar Saparua. In de haven van Haria staat Kees ons al op te wachten. Hij lijkt, in de verte, een beetje op Joost Prinsen. Het is er druk want we zijn met een redelijk grote boot met veel mensen aan boort, die maar 1 keer per dag vaart (de ene dag heen en de andere dag terug). Kees heet ons warm welkom en is extra verheugd om oom Frans weer eens te zien. Hij neemt ons mee naar zijn huis en dat van zijn partner Els, op ongeveer 200 meter van de haven. Gelegen aan de belangrijkste doorgangsstraat van Haria. Voor ons, die een drukke straat in Ambonstad gewend zijn, een oase van rust.
Kees is de stichter van Happy Green Islands en maakt zich al jaren sterk voor een verantwoorde manier van afvalbeheersing op Saparua. Saparua zou de pilot moeten worden voor meerdere kleine eilanden. De filosofie erachter is dat het verzamelen, sorteren, scheiden, reinigen en hergebruiken van afval allemaal ter plekke op het eiland moet gebeuren. Helaas heeft ook hier Corona roet in het eten gegooid en is er veel werk blijven liggen. Nu beland 80% van het afval van Saparua in zee. 80% daarvan is organisch afval. 18% is plastic en 2 procent elektronica.
Kees neemt ons mee, ieder achter op een brommer, naar de werkplaats. Het is traditioneel gebouwd van palmsuikerstammen en een palmbladeren dak. Kees laat ons daar zien dat je van organisch afval, compost kunt maken. Dat je plastic moet scheiden in 5 soorten. Vervolgens wordt het versnipperd in een shredder. En dan gaat het in een apparaat waar het wordt gesmolten tot een pasta. Om vervolgens in een mal te persen en af te laten koelen, zodat het weer uit z’n mal gedrukt kan worden. Er liggen voorbeelden van tassen van plastic koffiezakjes, eetmandjes, zakken compost, plastic kruisjes voor de kerkgangers en plastic kikkers e.d.. Als je op deze manier al het afval zou kunnen behandelen, heb je alleen nog maar 2% electronica afval over, wat verscheept moet worden. De toepassingen moeten nog beter en de verwerkingsmachines groter, maar het geeft een idee hoe het zou kunnen.

Rond 15:00 uur moeten we Kees weer verlaten, omdat de zee s ’middags vaak ruwer wordt. Op de weg terug, gaan er alleen kleine speedbootjes, waar ik met mijn lange lijf opgevouwen in moet zitten, met mijn handen over mijn hoofd, om dat te beschermen voor het botsen tegen het dak van het bootje. Zo moeten we een uur over de golven springen en het vrijheidsbeeld van Oma (op Haruku) begint er steeds aantrekkelijker uit te zien, omdat dat betekent dat we ongeveer halverwege zijn.

Onderweg denk ik na over de aanpak van Kees. Ik denk aan de mindset, de mentaliteit, educatie, en ik zie die mist in het water, de microdeeltjes plastic en het schijnt al plastic te regenen (Nano-deeltjes). Waar moet je beginnen en dit is toch niet meer te herstellen. Maar voor ik in een depressie schiet, denk ik weer aan Oom Frans en aan Kees. Zij hebben zoveel tegenslagen gehad al die jaren. Een ding hebben ze gemeen: Ze gaan altijd door!

Als we de natuur kwaad doen, doet zij ons kwaad.
Maar als we voor haar zorgen, zorgt zij voor ons.
(Citaat uit een documentaire over Kees Lafeber.)

Wat kunnen we wel doen?
We kunnen van alles bedenken maar zij moeten het doen. We moeten aan de bewustwording werken, waardoor gedrag verandert. Educatie via laptop-projecten met kant en klare lesprogramma’s. De wereld gaat open via het www. Beheert door mensen uit het dorp, de kerk en andere organisaties. Joop Burgerhout heeft daar veel ervaring mee en goede ideeën over hoe dat te organiseren. Maar het zit ook in de kleine dingen, de randverschijnselen.
We hebben veel mensen ontmoet, veel vergadert, gegeten en veel water gedronken. Altijd weer werden er pallets vol plastic bekertjes met water aangerukt, waar je een rietje in moet prikken en na 2 flinke teugen is het bekertje leeg. Dit zijn hele grote boosdoeners, maar ook de kleine en grotere pet flessen. Als we dan een mooi project opzetten, mogen we hier niet aan voorbij gaan! Zorg voor waterfilters en waterdispensers, en (het liefst aluminium) BYOB-drinkflessen (Bring Your Own Booze). Laat mensen plastic opruimen en zo’n mooie fles verdienen met hun naam erin gegraveerd. Probeer zoveel mogelijk restaurants, fabrieken waar kantines zijn, scholen, kerken, werkplaatsen, bibliotheken, veerboten die 17 uur onderweg zijn met honderden mensen aan boord, eventuele sportclubs en alle ruimtes die gebruikt worden om te vergaderen (ook buiten), warm te maken voor reductie van plastic op deze manier. Maar geef in elk geval allereerst zelf het goede voorbeeld.
Alle projecten waarbij mensen het beter krijgen (zoals het nootmuskaatproject van Oom Frans’ TitanE), helpen mee. Als mensen het beter krijgen, gaat hun mindset ook veranderen, hun blikveld verruimt, hun bewustwording groter en vindt er dus ook gedragsverandering plaats.
Jo Uneputty ontfermt zich over de Bibliotheek op Haruku in Oma. Jaren geleden opgezet, maar de boeken zijn verouderd en de ruimte wordt slecht gebruikt. Ook het waterfilterproject heeft lang op z’n gat gelegen (mede door de Covid periode). Er is nu een onderzoek in gang gezet, wat het resultaat van dit project is. Joop heeft een vragenlijst gemaakt en studenten hebben een representatief aantal woningen bezocht om de antwoorden te verzamelen. Op deze manier leren we van fouten gemaakt in het verleden en hoe het beter kan.
Drie punten zijn in elk geval al heel duidelijk gebleken:

geef nooit zaken gratis weg
maak mensen verantwoordelijk voor beheer
verbindt consequenties aan wanbeheer.

Hoe dat er uit ziet weten anderen beter dan ik en (alweer) Joop heeft er veel over op papier gezet en gesproken. Deze man verzet bergen zeer gedegen werk, dat mag wel een keer gezegd worden. Ik heb veel van hem geleerd en het is een goede vriend geworden. In de bibliotheek staan nu 4 laptops die beheerd worden. Er zal spoedig een goede internetverbinding komen. Dan denk ik dat het drukker dan ooit zal worden in de gewezen bibliotheek en deze zal uitgroeien tot een educatief centrum, waar je diploma’s kunt halen en de wereld aan je voeten ligt. Maar ook een plaats waar je water drinkt uit je eigen fles gevuld met gefilterd regenwater.

Mijn aandeel aan het verbeteren van de wereldproblematiek zal nihil zijn maar ik zal blijven zeuren over het gebruik van dat verdomde plastic in de hoop dat dat bijdraagt aan bewustwording en gedragsverandering.

Dank voor uw aandacht.

John Roest.
<jtroest@outlook.com>

Klik HIER om een mooie documentaire over het werk van Kees Lafeber te bekijken.

Klik HIER voor een documentaire over het onderwaterleven in de baai van Ambon: No Time To Waste.

Klik HIER voor de Circulaire plastics 22 juni 2022 van het TNO: “Slim inzamelen en sorteren van plastic afval in Ambon”.